Jaki był początek prawa chroniącego sygnalistę?

Biorąc pod uwagę wyłącznie “kamienie milowe” prawa dot. ochrony sygnalistów, zaczynamy od roku 1912. Pierwsze było słynne prawo w postaci Ustawy Lloyda-La Follette. Potem długo nic. Później, już w latach 70-tych, w wyniku wielu kryzysowych sytuacji, nastąpiła konieczność dalszej ochrony i rozszerzenie praw sygnalisty ujawniającego przestępstwa i zapobieganiu nadużyciom oraz łamaniu prawa: od korupcji i oszustw podatkowych (sprawa spółki Enron), przez łamanie przepisów bezpieczeństwa, kodeksu pracy, po działania zagrażające życiu i zdrowiu obywateli czy zwierząt, np. nielegalne pozbywanie się lub składowanie odpadów bez niezbędnych zgód administracyjnych, użycie zabronionych substancji do produkcji itd.

Kalendarium: historia prawa chroniąca sygnalistów na świecie

Lp. (No.) Rok (Year) Prawo dot. sygnalistów, (Whistleblower law) Gdzie (where) Zakres
1 24.08.1912 Ustawa o prawie do wypowiedzi (anti-gag law). Ustawa Lloyda-La Follette USA Pierwsza ustawa chroniąca sygnalistów. Pracownicy rządowi mają prawo do bezpośredniego kontaktowania się z Kongresem lub członkami komisji obu izb w sprawie naruszeń.
2 27.11.1972 Water Pollution Act USA Szereg ustaw dających gwarancje prawne dla osób ujawniających informacje o negatywnym wpływie działań podejmowanych przez przedsiębiorstwo, w którym pracują. Negatywne działania to takie, które wpływają na zdrowie, choroby, środowisko naturalne itd.
3 11.10.1976 Toxic Substances Control Act USA
4 21.10.1976 Solid Waste Disposal Act USA
5 11.10.1980 Comprehensive Environmental Response, Compensation and Liability Act (CERCLA) USA
6 15.11.1990 Clean Air Act USA
7 02.07.1998 Public lnterest Disclosure Act UK Ustawa wskazująca na przypadki, w których pracodawca nie może stosować środków o charakterze represyjnym wobec osoby zatrudnionej, dlatego że ta ostatnia, działając w interesie publicznym, kierując się dobrą wiarą i rozsądkiem, ujawnia informacje o możliwości: popełnienia przestępstwa, naruszenia zobowiązań wynikających z prawa prywatnego, wystąpienia pomyłki sądowej.
8 30.06.2002 Ustawa   Sarbanes-Oxley  Act USA Gwarantowanie  przejrzystości i rzetelności obrotu gospodarczego oraz ochrony drobnych inwestorów przed malwersacjami ze strony osób zasiadających w radach i zarządzających spółkami giełdowymi. Pokłosie m.in. sprawy spółki Enron i “kreatywnej księgowości”.
9 23.10.2019 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937
 UE Sprawa ochrony osób zgłaszających naruszenie
10 18.10.2021 Polski projekt ustawy, nr UC 101 Polska Projekt ustawy o ochronie osób zgłaszające nieprawidłowości

Historia prawa chroniąca sygnalistów w Polsce.

Przede wszystkim nie jest ona zbyt długa. Po pierwsze, potrzeby wynikają głównie z wyroków sądowych, z których wynika, że Pracodawcy łamią przepisy Kodeksu pracy, w szczególności z rozdziału IIa Kodeksu pracy pt. „Równe traktowanie w zatrudnieniu”. Na przykład, jedną z najczęściej powoływanych przez pracodawców przyczyn wypowiedzenia umowy o pracę z sygnalistą (demaskatorem) jest likwidacja stanowiska pracy. W konsekwencji sygnalista traci pracę.

W końcu, w październiku 2021 roku pojawił się projekt ustawy dot. ochrony osób zgłaszających nieprawidłowości. Ustawa ta w sposób wyraźny reguluje m. in. status sygnalistów (ang. whistleblowers). Obecnie czekamy na zamknięcie procesu legislacyjnego polskiej ustawy. Tym samym przystąpimy do szeregu państw posiadających własną ustawę dot. ochrony sygnalistów. Zapewne nastąpi to w pierwszej połowie 2022 roku.

Doering & Partnerzy