Ustawa o ochronie sygnalistów - dyrektywa 2019/1937
Postanowieniem Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (zwanej Dyrektywą o sygnalistach) wszystkie kraje członkowskie UE, w tym Polska, powinny wprowadzić do 17 grudnia 2021 r. wszelkie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do wykonania systemu zarządzania zgłaszaniem nieprawidłowości.
Obecne przepisy wskazują, że pozostał krótki czas na wdrożenie systemu ochrony sygnalistów. Serdecznie zachęcamy do udziału w szkoleniach dla sygnalistów, podczas których omawiamy m.in., w jaki sposób nasza platforma dla sygnalistów spełnia wymagania zawarte w ustawie o ochronie sygnalistów.
Przeczytaj więcej o tym, kim jest sygnalista.
Kogo chroni Ustawa o sygnalistach?
Ustawa o ochronie sygnalistów i zarówno dyrektywa UE 2019/1937 chroni osobę fizyczną, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszenia prawa zgodnie z prawdą oraz w celu poprawienia jakości funkcjonowania swojej organizacji w kontekście związanym z pracą. Taką osobą jest:
- pracownik;
- pracownik tymczasowy;
- osoba wykonująca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy;
- przedsiębiorca, akcjonariusz czy wspólnik;
- członek organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej;
- osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej;
- stażysta, wolontariusz, praktykant;
- funkcjonariusz;
- żołnierz.
Ustawa I DYREKTYWA CHRONI RÓWNIEŻ:
- osoby pomagające w dokonywaniu zgłoszenia,
- osoby trzecie powiązane z osobami dokonującymi zgłoszenia, które mogą doświadczyć działań odwetowych w kontekście związanym z pracą, takich jak współpracownicy lub krewni,
- podmioty prawne, które stanowią własność osoby dokonującej zgłoszenia, dla których taka osoba pracuje lub które są w inny sposób z nią powiązane w kontekście związanym z pracą.
Czego mogą dotyczyć naruszenia?
Naruszenia objęte zakresem stosowania aktów Unii i aktów Polski w zakresie projektu ustawy oraz dyrektywy z następujących dziedzin prawa:
- zamówienia publiczne,
- usługi, produkty i rynki finansowe oraz zapobieganie praniu brudnych pieniędzy,
- wolności i prawa człowieka i obywatela;
- korupcja;
- handel ludźmi;
- bezpieczeństwo produktów i ich zgodność z wymogami,
- bezpieczeństwo transportu,
- ochrona środowiska,
- ochrona radiologiczna i bezpieczeństwo jądrowe,
- bezpieczeństwo żywności i pasz, zdrowie i dobrostan zwierząt,
- zdrowie publiczne,
- ochrona konsumentów,
- ochrona prywatności i danych osobowych oraz bezpieczeństwo sieci i systemów informacyjnych.
- naruszenia, które mają wpływ na interesy finansowe Unii i określone szczegółowo w stosownych środkach unijnych,
- naruszenia dotyczące rynku wewnętrznego, w tym naruszenia unijnych zasad konkurencji i pomocy państwa, jak również
- naruszenia dotyczące rynku wewnętrznego, w odniesieniu do działań, które stanowią naruszenie przepisów o podatku od osób prawnych lub do praktyk mających na celu uzyskanie korzyści podatkowej sprzecznej z przedmiotem lub celem mającym zastosowanie przepisów o podatku od osób prawnych.
Nie jest to zbiór zamknięty. Również pracodawca może w wewnętrznych procedurach wskazać przykłady naruszeń, które mogą być zgłaszane kanałem wewnętrznym dla sygnalisty.
PRZEPISY PRAWA O SYGNALIŚCIE W JEDNOSTKACH JST
Kanał wewnętrzny
Obowiązkiem utworzenia kanału wewnętrznego objęte są podmioty prawne, w których według stanu na dzień 1 stycznia lub 1 lipca danego roku wykonuje pracę zarobkową co najmniej 50 osób. Do liczby 50 osób wykonujących pracę zarobkową na rzecz podmiotu prawnego wlicza się pracowników w przeliczeniu na pełne etaty lub osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, niezależnie od podstawy zatrudnienia.
Podmiot prawny ustala wewnętrzną procedurę dokonywania zgłoszeń naruszeń prawa i podejmowania działań następczych zwanych procedurą zgłoszeń wewnętrznych. Posiadanie wewnętrznej dokumentacji dla sygnalistów jest bardzo ważną kwestią, która pozwala na odpowiednie regulowanie zasad.
Przepisów o obowiązku utworzenia kanału wewnętrznego nie stosuje się do jednostek organizacyjnych gminy lub powiatu liczących mniej niż 10 000 mieszkańców.
Kanał wspólny wewnętrzny
Wszystkie jednostki wykonawcze samorządu terytorialnego są zobligowane do ustalenia wspólnej procedury zgłoszeń wewnętrznych w ramach wspólnej obsługi, która jest możliwa na podstawie przepisów o samorządzie gminnym, powiatowym oraz wojewódzkim w ramach możliwości wspólnej obsługi administracyjnej, finansowej i organizacyjnej, pod warunkiem zapewnienia jej odrębności i niezależności od procedury przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych i podejmowania działań następczych.
Współpraca JST z podmiotem zewnętrznym
Jednostka samorządu terytorialnego powinna utworzyć wewnętrzny kanał informatyczny do przyjmowania zgłoszeń o naruszeniu przepisów prawa w urzędzie. Projekt ustawy przewiduje w tym zakresie możliwość podjęcia współpracy z podmiotem zewnętrznym, który ma możliwość udostępnienia bezpiecznego kanału zgłoszeniowego i zobowiązany jest na podstawie zawartej umowy w celu powierzenia obsługi przyjmowania zgłoszeń wewnętrznych do zapewnienia odpowiednich rozwiązań technicznych zgodnych z ustawą oraz odpowiedniego przetwarzania danych osobowych zgodnego z rozporządzeniem UE 2016/679 RODO.
Kanały zgłoszeniowe
Kanał wewnętrzny
Obowiązkiem utworzenia kanału wewnętrznego objęte są podmioty prawne, w których według stanu na dzień 1 stycznia lub 1 lipca danego roku wykonuje pracę zarobkową co najmniej 50 osób. Do liczby 50 osób wykonujących pracę zarobkową na rzecz podmiotu prawnego wlicza się pracowników w przeliczeniu na pełne etaty lub osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, niezależnie od podstawy zatrudnienia.
Kanał zewnętrzny
Sygnalista może dokonać zgłoszenia zewnętrznego również z pominięciem uprzedniego zgłoszenia wewnętrznego.
Zgłoszenie zewnętrzne zgodnie z najnowszym projektem ustawy przyjmowane jest przez Rzecznika Praw Obywatelskich albo organ publiczny.
Ujawnienie publiczne
Sygnalista podlega ochronie w zakresie ujawnienia publicznego, jeżeli dokonuje go po zgłoszeniu wewnętrznym i zewnętrznym lub po samym zgłoszeniu zewnętrznym. Takie ujawnienie publiczne musi dotyczyć naruszenia, które stanowi oczywiste zagrożenie interesu publicznego. Sygnalista jest również chroniony jeżeli od razu użyje ujawnienia publicznego w przypadku, gdy zgłoszenie zewnętrzne naraziłoby go na działania odwetowe lub gdyby byłoby ono oczywiście nieskuteczne.
Ustawodawca ma prawo określić wielkość kar i sankcji za:
- utrudnianie lub uniemożliwienie innej osobie dokonania zgłoszenia, również przy zastosowaniu bezprawnej groźby, przemocy lub podstępu;
- podejmowanie działań odwetowych wobec sygnalisty lub osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia albo osoby powiązanej z sygnalistą;
- ujawnianie tożsamości sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą;
- dokonywanie zgłoszenia lub ujawnienia publicznego jeżeli nie doszło do naruszenia prawa
- nieustanowienie procedury wewnętrznej dokonywania zgłoszeń pomimo obowiązku wynikającego z ustawy
