Kim jest sygnalista i dlaczego to on będzie osobą decydującą o dokonaniu zgłoszenia w firmie? W jaki sposób ochrona prawna będzie funkcjonować? Czy można już uważać sygnalistę za strażnika praworządności w firmie? Więcej informacji znajdziesz w artykule.

Sygnalista – cicha rękojmia praworządności

Przypadki naruszeń prawa w firmach prywatnych i instytucjach zaufania publicznego zdarzają się częściej, niż byśmy sobie tego życzyli. Nieuczciwe praktyki biznesowe, księgowe, mobbing, molestowanie wciąż pozostają chlebem powszednim wśród tych przedsiębiorców, urzędników, pracowników, których motywacją do działania jest osobista korzyść, osiągana bez oglądania się na innych. Na szczęście istnieją też osoby, które widząc takie rażące złamanie prawa są gotowe reagować. Sygnaliści – bo o nich tu właśnie mowa – to osoby, które decydują się na współpracę z organami ścigania i wymiarem sprawiedliwości w celu położenia kresu nieuczciwości w środowisku pracy, w którym działają. Znane przypadki działań sygnalistów trafiły do popkultury, stając się kanwą filmów i seriali takich jak Niewygodna prawda, Informator, czy Zepsuta Krew. Temat budzi zainteresowanie opinii publicznej, również w Polsce.

Termin sygnalista (ang. whistleblower, dosłownie „gwizdkowy”) oznacza osobę, która widząc przypadek naruszenia prawa przez współpracownika lub pracodawcę, decyduje się zgłosić sprawę odpowiednim organom. Zakres zgłaszanych informacji jest szeroki; może dotyczyć on na przykład sposobu rekrutacji pracownika, negocjacji konkretnego kontraktu, molestowania seksualnego pracowników przez pracodawcę, uporczywego nękania, zatajanie wymaganych prawem informacji na temat produktu, uchybień w zakresie ochrony środowiska. Osoba zgłaszająca może być pracownikiem, jak i pracodawcą; w zbiór wchodzą również na przykład akcjonariusze, funkcjonariusze, stażyści, praktykanci, a także osoby świadczące pracę na podstawie umowy innej niż stosunek pracy.

Osoba decydująca się na przekazanie zgłoszenia dotyczącego nieprawidłowości może to zrobić
na trzy sposoby:

  • Zgłoszenie wewnętrzne. Preferowana droga postępowania w przypadku, gdy nadużycie zachodzi na poziomie niższym niż kierownictwo firmy, a ta posiada procedury wewnętrzne prowadzące do położenia mu kresu i ukarania pracowników, którzy się go dopuszczali.
  • Zgłoszenie zewnętrzne. Pracownik zgłasza sprawę odpowiedniej instytucji państwa, zajmującej się tematem nadużyć. Przykładem takiej instytucji jest Państwowa Inspekcja Pracy.
  • Zgłoszenie publiczne. W przypadku braku skuteczności procedur wewnętrznych, oraz braku reakcji organów państwa, osoba dokonująca zgłoszenie ma możliwość zawiadomienia mediów.

Ochrona prawna działań sygnalistów

Sygnaliści, podejmując odpowiedzialne przeciwdziałania wobec łamania prawa, wystawiają się na wysokie ryzyko. Aby związać ręce żądnym odwetu pracodawcom i współpracownikom, wprowadza się rozwiązania prawne mające chronić sygnalistów przepisy prawne. Na terenie Unii Europejskiej od roku 2019 obowiązuje dyrektywa chroniąca osoby, które zgłaszają naruszenia. Dyrektywa 2019/1937, bo o niej tu mowa, posługuje się terminem „osoba dokonująca zgłoszenia”, definiując go następująco: oznacza osobę fizyczną, która zgłasza lub ujawnia publicznie informacje na temat naruszeń uzyskane w kontekście związanym z wykonywaną przez nią pracą.
Ta sama dyrektywa w taki sposób określa warunki, w jakich osoba dokonująca zgłoszenia może zostać objęta ochroną prawną: osoby dokonujące zgłoszenia miały uzasadnione podstawy, by sądzić, że będące przedmiotem zgłoszenia informacje na temat naruszeń są prawdziwe w momencie dokonywania zgłoszenia i że informacje takie są objęte zakresem stosowania niniejszej dyrektywy; oraz dokonały zgłoszenia wewnętrznego zgodnie z art. 7 albo zgłoszenia zewnętrznego zgodnie z art. 10 lub dokonały ujawnienia publicznego zgodnie z art. 15.

Wobec osoby dokonującej zgłoszenia nie można zastosować następujących działań:

  • odmowa nawiązania stosunku pracy;
  • wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia stosunku pracy;
  • obniżenie wysokości wynagrodzenia za wykonywaną pracę;
  • wstrzymanie awansu albo pominięcie przy awansowaniu;
  • przeniesienie pracownika na niższe stanowisko pracy;

Osoba dotknięta tego typu działaniami ma prawo do uzyskania odszkodowania w pełnej wysokości za doznane działania odwetowe.

W Polsce w chwili obecnej w przygotowaniu jest ustawa, mająca za zadanie regulację przepisów chroniących sygnalistów, a także kanałów komunikacji jakimi mają być dokonywane zgłoszenia. Obecnie (08.03.2023) mamy do czynienia z 11 wersją projektu ustawy.

Jakie nieprawidłowości może zgłosić sygnalistą?

Sygnalista może zgłosić naruszenie prawa Unii Europejskiej, a także przekroczenie przepisów krajowych. Ustawa z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów określa zakres przedmiotowy zgłaszania naruszeń: korupcja; zamówienia publiczne; usługi, produkty i rynki finansowe; przeciwdziałanie praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu; bezpieczeństwo produktów i ich zgodności z wymogami; bezpieczeństwo transportu; ochrona środowiska; ochrona radiologiczna i bezpieczeństwa jądrowego; bezpieczeństwo żywności i pasz; zdrowie i dobrostan zwierząt; ochrona prywatności i danych osobowych; bezpieczeństwo sieci i systemów teleinformatycznych; interesy finansowe Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, JST oraz UE; ochrona rynku wewnętrznego UE, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych; konstytucyjne wolności prawa człowieka i obywatela. Dodatkowo każdy podmiot w ramach wewnętrznej procedury może przewidzieć możliwość zgłaszania naruszeń spoza katalogu ustawy.

Kto nadaje status sygnalisty?

Status sygnalisty nie jest przez nikogo nadawany, status sygnalisty nadawany jest przez sam fakt spełnienia określonych kryteriów ustawowych dotyczących zgłaszania nieprawidłowości. Jeżeli sami zgłoszenie jest zgodne z przepisami to automatycznie kwalifikuje zgłaszającego do ochrony jako sygnalista.

Sposób na składanie naruszeń – kanały zgłoszeniowe

Zgodnie z ustawą dotyczącą sygnalistów, pracodawcy są zobowiązani do utworzenia kanału zgłoszeniowego w firmie. Na tym kanale pracownicy będą mogli zgłaszać wszelkie zauważone naruszenia, które będą musiały zostać rozpatrzone przez firmę.

Jedną z platform, którą wybierają pracodawcy jest SYGNALISTA24.info. Platforma przede wszystkim wspiera w odbieraniu zgłoszeń o naruszeniach. Możesz sprawdzić, jak zgłasza się naruszenia i w jaki sposób na nie się odpowiada w tym materiale: wersja demo/instrukcja

Po wyborze najbezpieczniejszego kanału zgłoszeniowego SYGNALISTA24.inf (zobacz ranking) istnieje możliwość zgłoszenia informacji o wystąpieniu naruszenia prawa w Twojej pracy, zarówno w urzędach, jednostkach służb terytorialnych, szkołach jak i w zakładach pracy, które zatrudniają powyżej 50 pracowników.

Jak to zrobić? W bezpieczny i szyfrowany sposób można dokonywać zgłoszeń przez dedykowany link dla poszczególnego pracodawcy . Pamiętaj! Sygnalista jest zawsze chroniony. Odwet w stosunku do sygnalisty jest zabroniony i zgodnie z prawem grozi stosującym je osobom kary więzienia. Zobacz prawo.

Warto również zaznaczyć, że dzięki ustawie o sygnalistach, będzie wiadomo do jakiej jednostki można przesłać informacje o popełnionym naruszeniu i kto powinien być za nią odpowiedzialny. Co jest istotne, nie trzeba obawiać się o rewanż ze strony pracodawcy, gdyż platforma SYGNALISTA24.info zapewnia możliwość przekazania informacji o naruszeniu również anonimowo. Ponadto każda przesłana informacja jest odpowiednio zaszyfrowana i dostępna wyłącznie wskazanej przez organizację osobie. O tym, jakie są aktualne prace nad ustawą, przeczytasz w tym artykule.

Dodatkowym atutem platformy SYGNALISTA24.info jest możliwość monitorowania przebiegu sprawy przez sygnalistę, bez obaw o to, że jego skarga zostanie odrzucona po jej przeczytaniu bez odpowiedzi. Przeczytaj kim jest sygnalista.

Zapraszamy do współpracy

Doering & Partnerzy

Załącznik, do pobrania:

Zobacz również:

Zobacz więcej: