Polska jest obecnie jedynym krajem w Unii Europejskiej, która czeka na ustawę o ochronie osób zgłaszających naruszenia, określana jako ustawa o sygnalistach. Co ma zawierać aktualna wersja projektu ustawy? Więcej o tym przeczytasz w poniższym artykule.

Aktualizacja: 12.03.2024 r.

Ustawa o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa

Państwa Członkowskie Unii Europejskiej zobowiązane się do zaakceptowania prymatu przepisów unijnych nad krajowym obrządkiem prawnym. Dotyczy to również implementacji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2019/1937 z dnia 23 października 2019 roku w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, czyli tzw. dyrektywy o sygnalistach lub dyrektywy o ochronie sygnalistów. Czas na wdrożenie krajowej ustawy minął w grudniu 2021 roku. Polska jednak ciągle pracuje nad regulacjami. Ostatni projekt ustawy jest z dnia 8 stycznia 2024 roku.

Obecnie aktualny stan projektu ustawy regulującej przepisy krajowe jest dostępny pod nowym drukiem UC1.

Zakres regulacji spodziewanej ustawy

Ochrona osób zgłaszających informacje o naruszeniach prawa unii
Środki do wprowadzenia ochrony zgłaszających naruszenia
Wewnętrzna procedura zgłaszania oraz działania następcze
Zasady kanałów zewnętrznych oraz ujawnienia publicznego
Obowiązki Rzecznika Praw Obywatelskich jako organu przyjmującego zgłoszenia zewnętrzne
Obowiązki organów publicznych związane ze zgłoszeniami

Do kogo stosowana jest ustawa? Czyli kim jest sygnalista.

Pracownik
Osoby świadczące prace na podstawie innej niż stosunek pracy
Przedsiębiorca
Akcjonariusz lub wspólnik
Członek organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej
Osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem
Stażysta, wolontariusz, praktykant

Oraz w rozumieniu najnowszego projektu ustawy, co wcześniej stanowiło kwestię sporną:

Funkcjonariusz oraz żołnierz

Ochrona celem przewodnim ustawy

Ustawa ma chronić osobę zgłaszającą przed podejmowaniem wobec niej działań odwetowych ale również gróźb podjęcia takich kroków. W stosunku do osoby zgłaszającej nie można:

Odmówić nawiązania stosunku pracy bądź wypowiedzieć lub rozwiązać bez wypowiedzenia istniejący już stosunek pracy
Obniżyć wynagrodzenia za wykonywaną pracę
Wstrzymać awansu lub odebrać jej benefitów, czy tez zdegradować go na niższe stanowisko
Nałożyć środki dyscyplinarne, w tym kary finansowe lub środki o podobnym charakterze
Stosować przymusu, zastraszania, wykluczenia, mobbingu, dyskryminacji – ogólnie wszelakich działań polegających na niekorzystnym oraz niesprawiedliwym traktowaniu.

Obowiązek wdrożenia procedury wewnętrznej

Wprowadzeniem procedury zgłoszeń wewnętrznych objęte są podmioty prawne, które zatrudniają co najmniej 50 pracowników. Nie będzie to miało jednak zastosowania w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochronnych środowiska. Jednostki samorządu terytorialnego również zostają objęte obowiązkiem przy czym nie stosuje się go gminy lub powiatu, które liczą mniej niż 10 000 mieszkańców.

Pracodawca zapewnia system zgłaszania w swoim zakładzie pracy jeżeli został na niego nałożony ustawowy obowiązek ustanowienia kanałów zgłaszania naruszeń.

Zgłoszenia zewnętrznego sygnalista może dokonać z pominięciem zgłoszenia wewnętrznego, pomimo iż jest ono zalecane. W nowym projekcie ustawy podmiotem przyjmującym takie naruszenie jest Rzecznik Praw Obywatelskich.

Ujawnienie publiczne

Sygnalista może dokonać ujawnienia publicznego i podlega on ochronie, jeżeli uprzednio dokona zgłoszenia wewnętrznego, a następnie zewnętrznego, które okazały się bezskuteczne ale również w przypadku gdy dokonana ujawnienia publicznego po wyłącznym zgłoszeniu zewnętrznym, które okazało się bezskuteczne.

Co z odpowiedzialnością karną?

Karze grzywny lub ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności podlega:

Osoba uniemożliwiająca lub istotnie utrudniająca dokonanie zgłoszenia przez inną osobę
Osoba podejmująca działania odwetowe wobec sygnalisty
Osoba ujawniająca wbrew przepisom tożsamość sygnalisty
Sygnalista dokonujący zgłoszenia ze świadomością, że naruszenie prawa nie miało miejsca
Pracodawca, który nie ustanowił obowiązkowej procedury zgłoszeniowej albo ustanowił ją z istotnym naruszeniem przepisów ustawy

Jakie terminy znajdziemy w ustawie o ochronie sygnalistów?

7 dni – obowiązek potwierdzenia zgłaszającemu przyjęcia zgłoszenia;
3 miesiące – maksymalny termin na przekazanie zgłaszającemu informacji zwrotnej;
12 miesięcy – okres przechowywania danych osobowych osób dokonujących zgłoszenia zewnętrznego;
3 lata – okres przechowywania danych osobowych osób dokonujących zgłoszenia wewnętrznego;
1 MIESIĄC!!! – Ustawa wchodzi w życie po upływie miesiąca od dnia ogłoszenia.

Od kiedy możemy się spodziewać wdrożenia ustawy?

Obecny projekt ustawy o sygnalistach z dnia 8 stycznia 2024 r. przewiduje, że nowe przepisy mają wejść w życie w terminie 2 miesięcy od dnia ich ogłoszenia, z wyjątkiem przepisów dotyczących ustalenia procedury zgłoszeń wewnętrznych i zewnętrznych, które mają wejść w życie już po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. Ważne jest aby pracodawcy już teraz zaczęli się zapoznawać z wytycznymi dyrektywy 2019 / 1937 i poszukali pomocy specjalisty, który pomoże im w obowiązku ustanowienia wewnętrznych kanałów, kiedy ustawa o sygnalistach wejdzie w życie.

Która ustawa chroni poufność sygnalistów?

Poufność sygnalisty chroni Ustawa z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów oraz Ustawa z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych.

Kiedy wejdzie ustawa o Sygnalistach?

Ustawa z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów została ogłoszona w Dzienniku Ustaw dnia 24 czerwca 2024 r. i tym samym rozpoczął się jej 3-miesięczny okres vacatio legis. Tym samym ustawa wejdzie w życie z dniem 24 września 2024 r.