Zachęta dla Sygnalisty do dokonywana zgłoszeń wewnętrznych?

Ustawa z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów, której vacatio legis zakończy się 25 września 2024 r., za swój główny cel obiera ochronę osób, które dokonały zgłoszenia nieprawidłowości prawnych zachodzących w organizacji. Działanie sygnalisty ma również na celu poprawienie funkcjonowania organizacji poprzez fakt, że działa on w dobrej wierze. Jak zachęcić do aktywnego zgłaszania naruszeń osoby powiązanej w kontekście pracy z organizacją?

Zakaz działań odwetowych wobec sygnalisty

Kluczowym elementem Ustawy o ochronie sygnalistów jest zakaz działań odwetowych. Sygnalista musi mieć zapewnioną poufność tożsamości, co ustrzeże go przed nieprawidłowym potraktowaniem ze względu na to, że dokonał zgłoszenia. 

Działaniem odwetowym wobec sygnalisty będzie np. zwolnienie z pracy, degradacja, zmiana warunków pracy na niekorzyść sygnalisty, mobbing, czy inne formy represji.

Działanie odwetowe są to więc wszelkie bezpośrednie lub pośrednie działania lub zaniechania w kontekście związanym z pracą, które są wynikiem dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, i które naruszają lub mogą naruszyć prawa sygnalisty i wyrządzić mu szkodę. Istotne jest posiadanie narzędzi, które pozwolą na zapewnienie ochrony przed działaniami odwetowymi. Takie działania zapewnia m.in. kanał zgłoszeniowy Sygnalista24.info i można sprawdzić na rankingu kanałów zgłoszeniowych, które kanały zapewniają odpowiedni poziom bezpieczeństwa dla sygnalistów.

Czy sygnalistę mogę nie tylko chronić, ale również nagradzać?

Zgodnie z treścią art. 7 ust. 2 dyrektywy 2019/1937 UE państwa członkowskie mogą zachęcić do zgłaszania kanałami wewnętrznymi naruszeń zachodzących w organizacji.

Ustawa o ochronie sygnalistów w art. 25 tj. odnośnie treści, która może być określona w procedurze wewnętrznej organizacji, wskazuje że istnieje możliwość ustalenia systemu zachęt do korzystania z procedury zgłoszeń wewnętrznych, w przypadku gdy naruszeniu prawa można skutecznie zaradzić w ramach struktury organizacyjnej podmiotu prawnego, a sygnalista uważa, że nie zachodzi ryzyko działań odwetowych. Więcej na ten temat będzie można usłyszeć podczas organizowanych szkoleń z zakresu ochrony sygnalistów.

Jaką formę mogą przybierać zachęty dla sygnalisty?

W niektórych krajach jak np. w USA sygnaliści mogą otrzymać wynagrodzenie finansowe. Przykładowo gdy sygnalista zgłasza tam nadużycia finansowe może uzyskać wynagrodzenie finansowe stanowiące procent odzyskanych środków.  

W Polsce istnieje możliwość wprowadzenia gratyfikacji finansowej, ale nie jest ona zaleca. Mogłoby to prowadzić do błędnego rozumowania istoty i roli sygnalisty. Sygnalista otrzymując wynagrodzenie za dokonanie zgłoszenia mógłby zostać potraktowany jako działający w złej wierze, ponieważ działający dla własnej korzyści. Ponad to sygnalizowanie nie jest pracą, a działaniem na rzecz dobra organizacji. Wprowadzenie takiej gratyfikacji mogłoby doprowadzić do nie tylko dalszego mylenia sygnalisty z donosicielem, ale dodatkowo z płatnym donosicielem.

W jaki sposób nagrodzić sygnalistę jeżeli nie finansowo?

• Rzeczowo

Jest to również pewnego rodzaju finansowa nagroda, ale nie w formie jednorazowo wypłacanego wynagrodzenia. Mogą być to bony lub vouchery na różne usługi, a także prezenty w formie sprzętu elektronicznego, wycieczki itp. Ma to być jednak gest docenienia działania na rzecz organizacji, nie zaś duża gratyfikacja finansowa.

• Ochrona i wsparcie

Samo stworzenie sprawnej procedury wewnętrznej do zgłaszania naruszeń powoduje, że sygnalista jest zachęcony do ich dokonywania. Przejrzysta procedura oraz odpowiednio przeprowadzone z niej szkolenie, powoduje że sygnalista chętniej będzie korzystał z czegoś co jest dla niego zrozumiałe.

Dodatkowo jeżeli organizacja wskazuje, że będzie chronić i wspierać przy zgłaszaniu to sygnalista ma poczucie bezpieczeństwa zatrudnienia.

Można też zapewnić jako organizacja pomoc prawną w przypadku gdy sygnalista dozna działań odwetowych.

• Uzyskanie uznania

Organizacja ma możliwość wyróżnić sygnalistę poprzez oficjalne wyróżnienia, certyfikaty czy nagrody. Aby organizacja mogła tego jednak dokonać to sygnalista musi zgodzić się na ujawnienie na forum, że jest on sygnalistą, ponieważ w razie braku takiej zgody jego tożsamość jest zawsze poufna i chroniona.

• Wsparcie rozwojowe

Sygnaliście w ramach podziękowania od organizacji za dokonanie zgłoszenia można umożliwić uczestnictwo w specjalistycznych szkoleniach lub kursach, czy też udostępnić dostęp do programów mentorskich – co pomogłoby w rozwoju dalszej kariery zawodowej.

Polski system gratyfikacji

Polska Ustawa o ochronie sygnalistów pojawiła się finalnie dopiero 14 czerwca 2024 r., a opublikowana została 24 czerwca 2024 r. Dnia 25 września 2024 r. kończy się jej vacatio legis. Vacatio legis nadal trwa, a system gratyfikacji dla sygnalisty, który miałby zachęcać do zgłoszeń wewnętrznych nie został jeszcze ugruntowany. Nawet jeżeli powstanie ugruntowany schemat nagradzania sygnalistów na poziomie ogólnokrajowym to nie będzie on obowiązkowy, a organizacje będą mogły wprowadzić własne formy nagród i zachęt.